ჭედური ხელოვნების კოლექცია

(მიქაელ მთავარანგელოზის ხატი)

ძვირფასი ლითონების განყოფილება ჩვენი მუზეუმის ერთ-ერთი უმდიდრესი ფონდსაცავია. მასში გაერთიანებულია ძვირფასი ლითონებისაგან (ოქრო, ვერცხლი,ელექტრუმი, ძვირფასი ქვები) დამზადებული ჭედური და ფერწერული ხატების,ჯვრების, სანაწილე ხატების (წმინდანთა ნაწილებით), საეკლესიო-სარიტუალო ჭურჭელის, საიუველირო და საყოფაცხოვრებო (ეთნოგრაფიული) ნივთების,საეკლესიო ქსოვილების (ნაქარგობათა), ფერწერული და ნუმიზმატიკური   კოლექციები (ნაწილობრივ).მათი ქრონოლოგიური საზღვრები ანტიკურიდან XX საუკუნის დასაწყისამდე პერიოდს მოიცავს. მათგან, განსაკუთრებული ადგილი უჭირავს შუა საუკუნეების ქართული ოქრომჭედლობის ნიმუშებს: ხატებს, ჯვრებს,საკულტო დანიშნულების სხვადასხვა ნივთებს, რომლებიც თვალსაჩინოდ ასახავენ  ქართული საოქრომჭედლო ხელოვნების განვითარება - ჩამოყალიბების  ტენდენციებს და შესრულების ტექნიკით, მხატვრული - სიუჟეტური გაფორმებით არ ჩამოუვარდებიან ოქრომჭედლობის მსოფლიო მნიშვნელობის საუკეთესო   ნიმუშებს.ისინი დიდიხანია ხელოვნებათმცოდნეებისა და ისტორიკოსების   შესწავლის ობიექტს წარმოადგენენ. მათ უდიდესი მნიშვნელობა აქვთ როგორც   ქართული ქრისტიანული ხელოვნების, ისე საქართველოს   სოციალურ-ეკონომიკური და პოლიტიკური ისტორიის შესწავლისათვის.ქართული   ოქრომჭედლური ხელოვნების ყველაზე ადრეული ნიმუშები VIII-IX სს-ით   თარიღდება. ქუთაისის მუზეუმში დაცული ჭედური კოლექციებიდან უადრესია წმ.გრიგოლის სტავროთეკა, ხარაგაულის მთავარანგელოზთა ხატი, სამწერობელი,სვანური საოქრომჭედლო სკოლის ნიმუშები: წმ. გიორგისა და მაცხოვრის ხატები.მათთვის, როგორც ადრეული პერიოდის ძეგლებისათვის დამახასიათებელია  ფიგურათა მასშტაბური გამოსახვა, მათი სხეულის პროპორციების არაბუნებრივი  ფორმით გადმოცემა, სამოსელის სახეების რეალისტური წარმოდგენა. XI ს-ში  ოქრომჭედლური ნაწარმოების მთავარ ამოცანას ფიგურების მთლიან მოცულობით  გამოსახვასთან ერთად წარმოადგენდა გარკვეული სიუჟეტური  კომპოზიციის შექმნა,ანუ გამოისახებოდა არა მარტო ცალკეული წმინდანები და ბიბლიური პერსონაჟები, არამედ საუფლო დღესასწაულთა სცენები. ამავე ხანიდან   მკვიდრდება ჭედურობის ოქროთი დაფერვა, მოსევადება, თვლებით შემკობა,ხატის ჩარჩოს ორნამენტირება, თავისუფალი არეების ვაზის წნულითა და  ფოთლოვანი დეკორით გაფორმება. ამ სტილის ნაწარმოებებს განეკუთვნება  მოწამეთის მაცხოვრის შობის ხატი, ჯვარცმისა და ამაღლების ხატი  ზესტაფონიდან, სხვავას საკურთხევლისწინა ჯვრის შეჭედილობა, ხონისა დაშოდის წმ. გიორგის ხატები, მოწამეთის მონასტრის საწინამძღვრო ჯვარი,ჩუკულის მთავარანგელოზთა ხატი და სხვა.შუა საუკუნეების ქართული  ოქრომჭედლობის მახასიათებელი სახეა ტიხრული მინანქრის გამოყენება.ქართული მინანქარი ხასიათდება ხორცისფერი და ნათელი მწვანე ფერებით.ქუთაისის მუზეუმის ჭედურ ძეგლებზე მინანქარი XI საუკუნიდან გვხვდება. ს.ხონჭიორის (რაჭა) ეკლესიის ჯვარცმის ხატი და სახარების ყდა შემკულია  ტიხრულ-მინანქრიანი მედალიონებით. ისინი ყურადღებას იპყრობენ წმინდანთა   სახეების გამოსახვის მაღალმხატვრული დონით, ფერთა გამითა და ღიაკოლორიტით.ახალ საფეხურზე  ქართული საოქრომჭედლო ხელოვნება XII ს-ში ადის.ამ ხანის ოსტატებს აქცენტი ფიგურათა მოცულობითობის ნაცვლად ნაწარმოების დეკორაციულ–ორნამენტულ მხარეზე გადააქვთ. მდიდრულადაა შემკული  მრავალყურა ყვავილოვან – ფოთლოვანი გეომეტრიული ორნამენტებით ამ  ეპოქის  ხატების ჩარჩო – არშიები, გამოსახულებათა ნიმბოები, ასევე მათ ირგვლივ  თავისუფალი სივრცეები. ამავე ეპოქის ქმნილებებისთვის დამახასიათებელია  გამოსახულებათა პირსახეების ფერწერით  შესრულება. ტექნიკურ-სიუჟეტური  გადაწყვეტის ამგვარ ნიმუშებს ქუთაისის მუზეუმში წარმოადგენს  მთავარანგელოზთა ხატი საჯანის კარის (რაჭა) ეკლესიიდან, მაცხოვრის ხატი  მოწამეთიდან, მიქელ მთავარანგელოზის ხატი ს. ღებიდან და სხვა.მუზეუმშიXVI_XVIII სს ოქრომჭედლური ხელოვნების მრავალი ნიმუშია დაცული. ამპერიოდის ქართული საოქრომჭედლო ხელოვნება აღმავლობას განიცდის და გამოირჩევა მრავალფეროვნებით: ჩნდება სხვადასხვა მხატვრული მიმდინარეობები, ახალი თემები და მოტივები, ჭედური ტექნიკის ახალი ხერხები.მომრავლდა ისეთი ძეგლები, სადაც გამოსახულნი არიან ქტიტორები (ხატისდამკვეთნი), საერო თუ სასულიერო პირები. შემკულობაში წინა პლანზე გამოდის ფერადი ქვები და მძივები. ამ დროის ქმნილებები მდიდარია ეპიგრაფიკული მონაცემებით, სადაც ხაზგასმულია ნივთიების დამკვეთთა პირვნული დამსახურება. ზოგ მათგანზე შემორჩენილია ოსტატთა სახელებიც.ამ პერიოდის   ძეგლებიდან აღსანიშნავია მამნე ოქრომჭედლის ბარაკონის საკურთხევლისწინა დახონის საწინამძღვრო ჯვრები, კულაშის ეკლესიის ხატის ბუდე, `პალიასტომის~ღმრთისმშობლის ხატი, გელათური საოქრომჭედლო სკოლის ნაწარმოებები:კარედი ხატი ღმრთისმშობლის ვედრების, მხეციძეების შეწირულობა: მაცხოვრისადა ორი ღმრთისმშობლის ხატი და სხვა.         http://georgianorg.com/index.php?option=com_content&view=article&id=21-2011-03-01&Itemid=7)